Μαθήματα 14-15: Γεωγραφία Β' Γυμνασίου
Μάθημα 14: Η Μεσόγειος Θάλασσα 

Η Μεσόγειος είναι μια στενόμακρη λωρίδα θάλασσας που  βρίσκεται στο σημείο του πλανήτη όπου συναντώνται η δυτική Ασία, η βόρεια Αφρική και η νότια Ευρώπη. Αποτελεί μια σχεδόν κλειστή θάλασσα. Η επικοινωνία της με άλλες γειτονικές θάλασσες επιτυγχάνεται με τον Πορθμό του Γιβραλτάρ στον Ατλαντικό Ωκεανό και τα Στενά του Ελλησπόντου-Βοσπόρου στη Μαύρη θάλασσα, που είναι φυσικά ανοίγματα, ενώ η Διώρυγα του Σουέζ προς την Ερυθρά θάλασσα είναι ανθρώπινο έργο. 

Πρόκειται για μια σχετικά βαθιά θάλασσα, της οποίας το μέγιστο βάθος (περίπου 5.100 μέτρα) συναντάται στο νότιο Ιόνιο Πέλαγος, στα νησιά Οινούσσες. Στην περιοχή μεταξύ Σικελίας και Τυνησίας η Μεσόγειος έχει πλάτος μόνο 120 χιλιόμετρα και βάθος μόλις 350 μέτρα, αν και τόσο στα ανατολικά όσο και στα δυτικά από το σημείο αυτό τα θαλάσσια βάθη είναι σημαντικά. Έτσι, η Μεσόγειος «διαιρείται» σε δύο μικρότερες θαλάσσιες λεκάνες, τη δυτική και την ανατολική Μεσόγειο.

Ο οριζόντιος διαμελισμός είναι εντονότερος στον μεσογειακό βορρά. Οι δύο μεγάλες χερσόνησοι του μεσογειακού βορρά είναι η Ελληνική και η Ιταλική. Τα πέντε μεγαλύτερα μεσογειακά νησιά είναι  κατά σειρά η Σικελία, η Σαρδηνία, η Κύπρος, η Κορσική και η Κρήτη.

Η Μεσόγειος χαρακτηρίζεται από υψηλή σεισμικότητα, ενώ σ' αυτή συναντώνται τα μεγαλύτερα ηφαίστεια της Ευρώπης (Αίτνα, Στρόμπολι, Βεζούβιος, Σαντορίνη).

Στην περιοχή της Μεσογείου επικρατεί ιδιαίτερος τύπος εύκρατου κλίματος, το μεσογειακό, που χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες και θερμά, ξηρά καλοκαίρια με λιγοστές βροχοπτώσεις που πέφτουν κυρίως το φθινόπωρο και το χειμώνα. Σ’ αυτόν τον τύπο κλίματος ευδοκιμούν φυτά όπως η ελιά, το αμπέλι, τα εσπεριδοειδή, το σιτάρι κλπ. Η Μεσόγειος βρίσκεται κοντά στην τροπική ζώνη. Δέχεται τα νερά πολλών ποταμών, ακόμη και τα νερά του μεγαλύτερου ποταμού του κόσμου, του Νείλου. Όμως, η παροχή νερού αυτών των ποταμών είναι μικρή, γεγονός που σε συνδυασμό με τις λιγοστές βροχοπτώσεις έχει ώς αποτέλεσμα η εξάτμιση του θαλασσινού νερού στη Μεσόγειο είναι σημαντική κι, επομένως, η αλατότητά της είναι αυξημένη. Η απώλεια νερού από τη μεσογειακή λεκάνη αναπληρώνεται από την εισροή θαλασσινού νερού από τον Ατλαντικό ωκεανό και τη Μάυρη θάλασσα. Αν δε συνέβαινε αυτό π.χ. αν η Μεσόγειος αν ήταν εντελώς κλειστή θάλασσα, υπολογίζεται ότι σε 1000 χρόνια από σήμερα η Μεσόγειος θα είχε ξεραθεί. 

Ερωτήσεις
1. Πώς επιτυγχάνεται η επικοινωνία της Μεσογείου με άλλες θάλασσες;
2. Σε ποιο πέλαγος συναντάται το μεγαλύτερο βάθος της Μεσογείου;
3. Ο οριζόντιος διαμελισμός της Μεσογείου είναι εντονότερος στο μεσογειακό βορρά ή στο μεσογειακό νότο;
4. Ποια είναι τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου κατά σειρά;
5. Ποια από τα μεγαλύτερα ηφαίστεια της Ευρώπης συναντώνται στη Μεσόγειο;
6. Ποιος τύπος κλίματος κυριαρχεί στη Μεσόγειο; Ποια τα χαρακτηριστικά του και ποια φυτά ευδοκιμούν σ'αυτό τον τύπο κλίματος;
7. Γιατί είναι αυξημένη η αλατότητα της Μεσογείου; 
8. Πώς αναπληρώνεται η απώλεια νερού από τη μεσογειακή λεκάνη;
9. Τι θα συνέβαινε αν η Μεσόγειος ήταν τελείως κλειστή θάλασσα;

Καθήκοντα
1. Ασκήσεις 1, 2 σελ. 51 (σχολικό)
2. Ασκήσεις 2 σελ. 21, 1 σελ. 22 (τετράδιο εργασιών)
3. Να δείχνω στο χάρτη τα ανοίγματα με τα οποία η Μεσόγειος επικοινωνεί με άλλες θάλασσες.

Μάθημα 15: Οι άνθρωποι στη Μεσόγειο

Η Μεσόγειος έχει μικρή έκταση σε σχέση με άλλες θάλασσες της Γης. Επειδή όμως βρίσκεται στο σταυροδρόμι 3 ηπείρων και σ' αυτήν εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν σπουδαίοι πολιτισμοί και σημαντικές θρησκείες, θεωρείται η σπουδαιότερη θάλασσα για την ανθρώπινη ιστορία.

Στις μεσογειακές ακτές κατοικούν περισσότερα από 200 εκατομμύρια άνθρωποι. Ο βορράς της Μεσογείου, που αποτελείται από ευρωπαϊκες χώρες, είναι περισσότερο αναπτυγμένος από τον νότο, που αποτελείται από ασιατικές και αφρικανικές χώρες. Τα νερά της βρέχουν 21 κράτη, μεταξύ των οποίων τα νησιωτικά κράτη Μάλτα και Κύπρος.

Σημαντικό οικονομικό πόρο για τους μεσογειακούς λαούς αποτελεί ο τουρισμός, καθώς κάθε χρόνο την κατακλύζουν πάνω από 150 εκατομμύρια τουρίστες, περίπου το 1/4 των τουριστών όλου του πλανήτη! Από τα φυτικά είδη που καλλιεργούνται στις παραλιακές ζώνες της Μεσογείου ξεχωρίζουν η ελιά και το αμπέλι. Η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα είναι τρεις από τις μεγαλύτερες ελαιοπαραγωγικές χώρες στον κόσμο.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιβαρύνουν περιβαλλοντικά τη Μεσόγειο. Βιομηχανικά, γεωργικά, τουριστικά και οικιστικά λύματα καταλήγουν σ' αυτή, ρυπαίνοντάς την, ενώ η υπεραλίευση έχει μειώσει δραματικά τους πληθυσμούς ψαριών της Μεσογείου. Κάθε μέρα χιλιάδες σκάφη ταξιδεύουν στα νερά της, ανάμεσά τους πολλά πετρελαιοφόρα, τα οποία, περνώντας από τη Διώρυγα του Σουέζ, μεταφέρουν αργό πετρέλαιο για διύλιση από τον Περσικό Κόλπο σε βιομηχανικές περιοχές της βόρειας Μεσογείου και η πιθανότητα να ναυαγήσει κάποια στιγμή ένα πετρελαιοφόρο αποτελεί εφιαλτικό σενάριο για όλες τις χώρες της περιοχής.

Η Ελλάδα έχει συνδέσει από την αρχή της ιστορίας της την ύπαρξη της μ' αυτή τη θάλασσα. Έλληνες ίδρυσαν αποικίες σε κάθε γωνιά της Μεσογείου, από το Γιβραλτάρ ως τα μικρασιατικά και τα αφρικανικά παράλια, φτάνοντας μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Πόλεις που ιδρύθηκαν από Έλληνες είναι ακόμα και σήμερα σημαντικά οικονομικά κέντρα, όπως η Αλεξάνδρεια, η Μασσαλία κ.ά. Η ελληνική γλώσσα ήταν για χιλιάδες χρόνια η διεθνής γλώσσα συνεννόησης στη Μεσόγειο, ενώ το ελληνικό αλφάβητο (εξέλιξη του φοινικικού) αποτέλεσε τη βάση για το κυριλλικό και το λατινικό αλφάβητο. Εκτός από τον ελληνικό, πολλοί ακόμα πολιτισμοί αναπτύχθηκαν στη Μεσόγειο, όπως για παράδειγμα ο ρωμαϊκός, ο αιγυπτιακός κ.ά., ενώ σε πολλές περιόδους της ιστορίας η Μεσόγειος αποτέλεσε τμήμα της ίδιας επικράτειας (Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Βυζάντιο, Άραβες κ.ά.).

Η Κύπρος βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο. Έχει έκταση 9.251 τετραγωνικά χιλιόμετρα και 867.600 κατοίκους. Η Κύπρος έχει δύο επίσημες γλώσσες, την ελληνική και την τουρκική. Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού αποτελούν οι Ελληνοκύπριοι, ακολουθούν οι Τουρκοκύπριοι και άλλες εθνότητες, όπως για παράδειγμα οι Αρμένιοι. Η Κύπρος κατοικήθηκε ήδη από το 8000 π.Χ., ενώ οι πρώτοι Έλληνες έφτασαν γύρω στο 1400 π.Χ. Στο πέρασμα των χρόνων στην Κύπρο βρέθηκαν Αιγύπτιοι, Πέρσες, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι, Βρετανοί. Το 1960 έγινε ανεξάρτητο κράτος. Στις 20 Ιουλίου 1974 τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κύπρο και κατέλαβαν με τη βία το 40% περίπου του εδάφους της, το οποίο κατέχουν στρατιωτικά ως τις μέρες μας. Το 70% του τότε οικονομικού δυναμικού της χώρας περιήλθε στους εισβολείς, το 40% του ελληνοκυπριακού πληθυσμού εκδιώχθηκε και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έγιναν πρόσφυγες στην ίδια τη χώρα τους, ενώ χιλιάδες άλλοι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αγνοούνται ακόμη και σήμερα. Λόγω της τουρκικής εισβολής η Λευκωσία αποτελεί σήμερα τη μόνη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που είναι χωρισμένη στα δύο. Η Κύπρος από την 1η Μαίου 2004 είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από την 1η Ιανουαρίου 2008 έχει ως νόμισμά της το ευρώ.

Ερωτήσεις
1. Γιατί η Μεσόγειος θεωρείται η σπουδαιότερη θάλασσα για την ανθρώπινη ιστορία;
2. Περισσότερο αναπτυγμένος είναι ο Βορράς ή ο Νότος της Μεσογείου;
3. Πόσα είναι τα μεσογειακά κράτη;
4. Ποια μεσογειακά κράτη είναι νησιά;
5. Ποιος είναι ο σημαντικότερος οικονομικός πόρος για τους μεσογειακούς λαούς;
6. Ποια από τα φυτικά είδη που καλλιεργούνται στη Μεσόγειο ξεχωρίζουν;
7. Πώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιβαρύνουν περιβαλλοντικά τη Μεσόγειο;
8. Ποια είναι η μοναδική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που είναι χωρισμένη στα δυo;
9. Πότε έγινε η Κύπρος ανεξάρτητο κράτος, πότε κατακτήθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ από τους Τούρκους, πότε εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πότε στη ζώνη του ευρώ;

 Καθήκοντα
1. Άσκηση 2 σελ. 54
2. Να γνωρίζω τις χώρες της Μεσογείου με τις πρωτεύουσές τους.
3. Να βρίσκω στο χάρτη τις χώρες της Μεσογείου και να ξέρω σε ποια ήπειρο βρίσκεται η καθεμιά.